Friday, May 15, 2009

समासचक्रम भाग १

हरिः ॐ !!
समासचक्रम भाग १
शब्दाशब्दानिशी | गीतेचा अभ्यास | करीता प्रकर्षे | जाणवते || १ ||
संस्कृत भाषेच्या | गद्यात पद्यात | समास असती | रेलचेल || २ ||
मेघदूतामध्ये | पूर्ण चरणचि | एकाच शब्दाचा | सामासिक || ३ ||
यक्षाने मेघास | अलकानगरी | वर्णीयेली ऐसी | एके शब्दी || ४ ||
बाह्यो-द्यानस्थित-हरशिरश-चंद्रिका-धौत-हर्म्या 
चरणाचा अर्थ | समजण्यासाठी | मालिकाच पहा | समासान्ची || ५ ||
पहीला समास | आहे बाह्योद्यान | नगरीबाहेर | उद्यान जे || ६ ||
बाह्योद्यानस्थित | म्हंजे त्या बागेत | शम्भूची प्रतिमा | दिसेल की || ७ ||
शिवाचे शिरीच्या | चंद्रिकेचे तेज | उजाळते वाडे | नगरीचे || ८ ||
तीच ती नगरी | जाण तू अलका | तिथेच तुजला | जयाचे गा || ९ ||
ऐशा सामासिक | रचना जणू ह्या | भाषेचे सुन्दर | अलंकार  || १० ||
'समासचक्रम'शा | नावाची लहान | पोथी आहे माझ्या | बासनात || ११ ||
पोथीत दिलेत | सोदाहरण की | समास सार्याच | प्रकारांचे || १२ ||
म्हणती समास | नित्य वा अनित्य | अलुक किंवा लुक | ऐसे सुद्धा || १३ ||
परम्भाव शब्द | अनित्य समास | पदे जरी सुट्टी | अर्थ तोच || १४ ||
पदे वेगळाली | लिहीता निरर्थ | समास ते नित्य | जोडावेच || १५ ||
पदाची विभक्ती | ठेऊन का केला | सामासिक शब्द | अलुक तो || १६ ||
आत्मनेपद ह्या | समासी आत्मने | शब्दाची विभक्ती | राखलेली || १७ ||
किंवा सरसिज | शब्दातही पहा | सरसि हे रूप | विभक्तीचे || १८ ||
परन्तु सरोज | शब्दामधे पहा | पदांचा केवळ | संधी आहे || १९ ||
सरोज समास | लुक ह्या गटाचा | म्हणावा अलुक | सरसिज || २० ||
समास ते मुख्य | सहा प्रकारांचे | तत्पुरुष आणि | बहुव्रीही || २१ ||
द्विगु द्वंद्व आणि | कर्मधारय ही | अव्ययीभाव हा | सहाव्वा की || २२ ||
आठ प्रकारांचा | तत्पुरुष पहा | कर्मधारयाच्या | सहा रीती || २३ ||
बहुव्रीही सुद्धा | सात प्रकारांचे | द्विगूच्या जाणाव्या | दोन रीती || २४ ||
अव्ययीभाव ही | दोन प्रकारचे | द्वंद्वाचे प्रकार | दोन पहा || २५ ||
एणे रीती होती | अठ्ठावीस पहा | एकूण प्रकार | समासांचे || २६ ||
विभक्तीनुसार | तत्पुरुष सात | नय तत्पुरुष | आठवा हा || २७ ||
तसे तर द्विगु | कर्मधारय ही | तत्पुरुषाचेच | प्रकार की || २८ ||   
समासात मुख्य | पदे दोन होत | पूर्वपद आणि | उत्तर-पद || २९ ||
पूर्व-पद जरी | प्रधान दिसते | अव्ययीभावसा | समास तो || ३० ||
उत्तर-पद ते | प्रधान दिसते | समास जाणावा | तत्पुरुष || ३१ ||
दोन्ही पदे जरी | प्रधान दिसती | समासा त्या नाव | द्वंद्व ऐसे || ३२ ||
नव्हे पूर्व-पद | उत्तर-पद वा | निर्देश दिसतो | अन्यत्रचि || ३३ ||
ऐशा समासाचे | नांव बहुव्रीही | विग्रह करता | समजतो || ३४ ||
बाहुल्य असते | 'च'काराचे ज्यात | समास तो द्वंद्व | समजावा || ३५ ||
तो हा ते हे ऐसे | कर्मधारय की | ज्याचे ज्यासी जैसे | बहुव्रीही || ३६ ||
बाकीचे विग्रह | तत्पुरुषाचे ते | समास विग्रहे | स्पष्ट होतो || ३७ ||
बाह्य जें उद्यान | बाह्योद्यान तेंच | कर्मधारय हा | समास की || ३८ ||
बाह्योद्यानी स्थित | बाह्योद्यान-स्थित | सप्तमी विभक्ती | तत्पुरुष || ३९ ||
बाह्योद्यानस्थित | ऐसा हर येणे | कर्मधारयची | आणीक हा || ४० ||
हराचे त्या शिर | हरशिर ऐसा | षष्ठी तत्पुरुष | समास हा || ४१ ||
शिरीची चंद्रिका | शिरशचंद्रिका हा | सप्तामीचा हाही | तत्पुरुष || ४२ ||
चंद्रिकेने धौत | चंद्रिका-धौत हा | तृतीया विभक्ति | तत्पुरुष || ४३ ||
चंद्रिका-धौत से | हर्म्य म्हंजे वाडे | जिये नगरीचे | बहुव्रीही || ४४ ||

सार्या प्रकारचे | समास आहेत | समासचक्रात | विवरले || ४५ ||     
दुसर्या भागात | करू सवडीने | ऐसेच त्यांचेही | विश्लेषण || ४६ ||

इति अलं ||

Thursday, May 14, 2009

भागवत सप्ताह

हरिः ॐ !!
मला कुतूहल होतं कीं एका सप्ताहात भागवत कसं करतात. आजपासून इथे देवळात सप्ताह सुरू होतोय. त्याच्या निमंत्रण पत्रिकेत तो खुलासा मिळाला.
दिवस १ श्रीमद भागवतजीकी महिमा, प्रथम स्कन्ध, परीक्षित जन्म,  शुकदेवजीका दर्शन
दिवस २ द्वितीय व तृतीय स्कन्ध, वराह चरित्र, कपिल प्रभू द्वारा सांख्य शास्त्र का उपदेश, चतुर्थ स्कंध धर्मं प्रकरण, शिवचरित्र, ध्रुवचरित्र
दिवस ३ चतुर्थ व पंचम स्कंध, जड भरत चरित्र, षष्ठ व सप्तम स्कंध, प्रल्हाद चरित्र
दिवस ४ अष्टम स्कंध धर्मं पंचाध्यायी, समुद्र मंथन, बली वामन चरित्र, नवम व दशम स्कंध रामचरित्र, चन्द्रवन्श, कृष्ण जन्मोत्सव
दिवस ५ बाललीला, पूतनावध, ब्रम्हास्तुती, कालीमर्दन, विष्णुगीत, गोवर्धन लीला
दिवस ६ मथुरागमन, कंसवध, गोपी-उद्धव संवाद, जरासंध वध, रुक्मिणीविवाह, द्वारिकालीला, सुदामाचरित्र
दिवस ७ कुरुक्षेत्रका वर्णन, संतोद्वारा प्रभूका द्न्यान, सुभद्राहरण, २४ गुरुओंद्वारा द्न्यान, कृष्ण-उद्धव संवाद, कलिदर्शन, एकादश व द्वादश स्कंध, पूर्णाहुति, महायद्न्य.

तसं तर बर्याचशा गोष्टी माहीत आहेत असं वाटतं. पण सांगायच्या म्हटल्या तर सांगता येतील असंही वाटत नाही. तेंव्हां ह्या गोष्टी ह्याच क्रमानं लिहून ठेवाव्यात (जमल्यास अभंगवृत्तात) असाही एक प्रोजेक्ट चांगला होवू शकतो. कशी आयडिया?